Yasal Uyarılar’ 
Telif Hakkı ‘UYAR VE KALDIR’
Dünyaca ünlü mikro blog sitesi Twitter'ın kurucusu Jack Dorsey, dünya ekonomisine ilişkin hiperenflasyon uyarısı yaptı. Dorsey'nin bu açıklaması sonrası gündem olan hiperenflasyon ile ilgili merak edilenleri bir araya getirdik...
Hiperenflasyon Nedir?
Hiperenflasyon, bir ülkedeki tüm mal ve hizmetlere ait fiyatların belirli bir dönem süresince kontrolsüz bir şekilde yükseldiği durumları tanımlamak için kullanılan bir ekonomi kavramıdır. Farklı bir deyişle, hiperenflasyon oldukça hızlı ve çok daha kontrolsüz bir enflasyondur. Bu durumda bir ekmeğin fiyatı birkaç saat içinde bile değişebilir. Maliyet artışlarının şiddeti, hiperenflasyonu diğer enflasyon türlerinden ayırır. Hiperenflasyondan sonraki en büyük enflasyon türüyse dört nala enflasyondur ve bu ürün ve hizmet fiyatlarının bir yılda %1000'den fazla artması anlamına gelir.
Genel olarak, bir ülkede enflasyon oranın ayda yüzde 100 veya daha fazla yükselişe geçtiği durumlar hiperenflasyon olarak ifade edilmektedir. Bununla birlikte farklı ekonomistlere göre enflasyon oranın ayda yüzde 50 ya da 200’den daha fazla yükseldiği durumlar da hiperenflasyon olarak tanımlanabilmektedir.
Örneğin, dünyaca ünlü Amerikalı bir ekonomi profesörü olan Phillip Cagan, “Hiperenflasyonun Parasal Dinamikleri” adlı kitabında yer verdiği ve incelediği hiperenflasyon kavramını enflasyon oranın ayda yüzde 50 ve üzerinde artması olarak tanımlamıştır.
Bu bağlamda değerlendirmek gerekirse, enflasyon oranın ayda en az yüzde 50 ve üzerinde hızlı bir şekilde artmasının hiperenflasyona sebep olduğu konusunda birçok ekonomistin hemfikir olduğunu söylemek pek de yanlış olmayacaktır.
Hiperenflasyonun iki ana nedeni vardır. Bunlar, para arzında artış ve talep-çekme enflasyonunda artıştır. Para arzında artış bir ülkenin hükümeti harcamaları için para basmaya başladığında gerçekleşir. Para arzını artırdıkça fiyatlar normal enflasyonda olduğu gibi yükselir.
Talep-çekme enflasyonu, talepteki bir artış arzı geçip fiyatları yükselttiğinde ortaya çıkar. Bu, büyüyen ekonomi nedeniyle artan tüketici harcamaları, ihracatta ani bir artış veya daha fazla hükümet harcaması nedenlerinden dolayı gerçekleşebilir.
Para arzındaki artış ve talep enflasyonu, hiperenflasyonun ortaya çıkmasına neden olan en temel iki unsurdur. Çünkü hiperenflasyon çoğu zaman, para arzında artış olduğunda ve talebi arzın gerisine iterek fiyatları yükselttiğinde ortaya çıkmaktadır.
Hiperenflasyonun ortaya çıkmasına neden olup en önemli faktörler arasında yer alan para arzındaki artış, genellikle bir devletin daha fazla para basması ve bastığı bu paraları dolaşıma sokmasından kaynaklanır. Dolaşıma daha fazla para girdiğinde, para biriminin gerçek değeri düşer ve fiyatlar hızlı bir şekilde yükselir.
Hiperenflasyona neden olan bir diğer unsur ise talep enflasyonudur. Böyle bir durumda talep arzı geçer ve bu da fiyatların yükselmesine sebep olur. Bu, artan tüketici harcamaları, ihracatta ani bir artış ya da devlet tarafından yapılan yüksek harcamalar sonucunda ortaya çıkabilmektedir.
Hiperenflasyon durumlarında görülen bazı özel durumlar vardır. Örneğin hiperenflasyon dönemlerinde kredi talebi olağanüstü şekilde artar. Bunun da en temel nedeni kredi taksitlerini ödemenin zorluğunun dönemler içerisinde enflasyon oranına bağlı olarak gitgide azalacak olmasıdır. Bunun yanı sıra hiperenflasyon durumlarında elde para tutmanın fırsat maliyeti çok pahalıdır. Bu durumda ülkedeki finansal okuryazarlık oranına bağlı olarak kişiler yerli parayı ya yüksek faizde değerlendirme ya da bir an evvel ellerinden çıkarma eğilimi gösterirler. İkinci durumun yoğun olduğu ülkelerde yüksek enflasyon düzeyine rağmen ekonomide suni bir canlılık görünebilir.
Hiperenflasyon ortaya çıktığında insanlar bir sonraki gün aynı ürüne daha fazla para vermemek için stok yapmaya başlarlar. Bu stoklamada ürünlerin bitmesine neden olabilir. Stoklama uzun süre dayanabilecek ürünlerle başlar. Aşırı enflasyon devam ederse insanlar ekmek ve süt gibi çabuk bozulan ürünleri stoklamaya başlayabilir. Bu günlük ürünler azalır ve ekonomi kötüye gider.
Bu nedenle, yaşlı insanlar hiperenflasyona karşı en savunmasız olan kişilerdir. Bankalar ve borç verenler, kredileri değer kaybettiği için iflas etme tehlikesini yaşayabilirler. İnsanlar mevduat yapmayı bıraktıkça nakitleri biter. Hiperenflasyon, döviz piyasalarında paranın değerinin düşmesine neden olur. Yabancı malların maliyeti aniden yükseleceğinden ithalatçılar işsiz kalabilir. Şirketler küçülmeye gittikçe işsizlik artar.
Hiperenflasyon döneminde kişiler kendilerini enflasyonun etkisinden korumak için yabancı para tutmaya başlarlar. Hiperenflasyon süreci ne kadar uzarsa, yabancı para cinsinden alışverişin niteliği de o denli artar. Örneğin ev sahipleri kira ücretini yabancı para cinsinden istemeye başlarlar ya da kişiler maaşlarını alır almaz yabancı paraya çevirirler. Yerli paraya olan güvenin bu derece sarsıldığı ortamda kişiler ülkedeki döviz talebini inanılmaz şekilde arttırır. Bunun sonucunda piyasada gittikçe kıtlaşan dövizin değeri artar, döviz kuru yükselir. İlginçtir ki bu durum belli bir sınıra kadar ülkenin makro politikalarını belirleyenler için katlanılabilir bir maliyettir zira döviz kurunun yükselmesi öncelikle reel kuru, ardından da ihracatı yükseltip ülkenin makro dengelerinde kısa süreli bir iyileşmeye neden olur. Ama orta vadede yabancı para cinsinden borçlu olan kesimlerin, örneğin devletin ve şirketler kesiminin, borçlarını katlayarak arttıracağı için önce bütçe açıklarına, önlem alınmaması halinde ise ekonomik krizlere neden olabilir.
Düşünülenin aksine kısa vadede %400'lük enflasyonu düşürmek %40'lık enflasyonu düşürmekten daha kolaydır. Çünkü böyle durumlarda daha önce siyasi maliyet yüzünden alınamamış tedbirler daha kolay alınabilmektedir. Üstelik %400'lük bir enflasyonu %200'e indirmenin siyasi kazancı, %40'lık enflasyonu %20'ye indirmekten daha fazla olabilir. İkincil olarak, çoğu zaman hiperenflasyona neden olan aşırı parasal genişlemeyi kontrol altına almak bile enflasyonu daha makul düzeylere indirmek için yeterli olabilmektedir.
Uzun vadeli çözümler için bütçe disiplinini sağlayacak reformların yapılması ön koşuldur. Bunun için de kararlı bir finansal istikrar programı uygulanmalıdır. Bu program dahilinde kurumsal açıdan yapılanma, vergilendirilmeyen tabanı vergilendirmeye çalışma, vergi idaresinin iyileştirilmesi ve harcama önceliklerinin kesin olarak belirlendiği bir mali reform önşarttır.
Hiperenflasyon yaşandığında bu durumdan kâr elde edebilecek kişiler de vardır.
Hiperenflasyon yaşandığında daha öncesinde borç alan kişilerdir. Fiyatların yükselmesiyle borçlarının değeri azalır. Ayrıca, ihracatçılar da hiperenflasyondan yararlanabilirler. Bunun nedeni, yerel para biriminin düşen değerinin ihracatı yabancı rakiplere kıyasla daha ucuz hale getirmesidir. Ek olarak, ihracatçılar döviz alırlar ve yerel para birimi düştüğünde dövizin değeri artacağından kâr elde edebilirler.
Enflasyonla hiperenflasyon arasındaki farklar nelerdir?
Hiperenflasyonla enflasyonun farkını anlamak için önce enflasyonun ne olduğuna bir bakalım. Enflasyon, belirli bir sektörde veya tüm ekonomide zamanla yükselen fiyatları ifade eder.
Enflasyon yaşandığında bir para biriminin değeri zamanla düşer.
Sağlıklı ekonomiler, her zaman küçük dalgalanmalara veya sabit düşük enflasyon ve deflasyon seviyelerine sahip olurlar. Bankalar ve diğer ekonomik faktörler, bu dalgalanmaları olabildiğince azaltmaya çalışır. İndirgeme ne kadar başarılı olursa, ekonomi o kadar istikrarlı olur. Hiperenflasyonda ise bahsettiğimiz gibi fiyatlar normal enflasyondan çok daha fazla ve hızlı yükselir.
Bazı uzmanlar, yda% 50 veya daha yüksek bir fiyat seviyesi artışının hiperenflasyonu gösterdiğini söylese de hiperenflasyon için belirli bir tanım yoktur.
Terimin kullanımı, genellikle orta gelirli kişilerin yeterli yiyecek satın almada veya barınma masraflarını yeterince karşılamada sorun yaşamaları gibi radikal enflasyonun gerçek dünyadaki etkilerine bağlıdır. Hiperenflasyon, ekonomistlerin son yüzyılda dünya çapında yaklaşık 50 kez ortaya çıktığını kabul ettikleri aşırı enflasyon örneğidir.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Hiperenflasyon
https://onedio.com/haber/ekonomi-101-en-basit-tabiriyle-hiperenflasyon-nedir-980814
https://www.haberturk.com/hiperenflasyon-nedir-nasil-olur-hiperenflasyon-nedenleri-nelerdir-hiperenflasyon-ne-demek-3235394-ekonomi
Daha Fazla Radyo için 
Daha Fazla Televizyon için 
Mutlaka ihtiyacınız olan ürünleri bir an önce alın
YanıtlaSilYüksek enflasyonun olduğu ortamlarda uygulanacak ana stratejilerden biridir. Mantığı çok basit. “Madem alacağım ürünün fiyatı her an artabilir, o zaman bu ürüne -yeterli param varsa- hemen sahip olayım ve fiyatı artmadan ihtiyacımı karşılayayım.” Bu durumun tam tersi uzun yıllar Japonya’da yaşandı. Dezenflasyonun olduğu yani fiyatlar genel seviyesinin düştüğü Japonya’da, insanlar nasıl olsa alacağım şeyin fiyatı düşecek diye düşünerek çok acil olmayan tüketimlerini sürekli olarak erteledi. İnsanların tüketimi bu kadar kısmasının ekonomi üzerindeki negatif etkisi ise oldukça büyük oldu.
Çok fazla kullandığınız ürünlerden belli oranda stok yapma
İlk maddeye benzer şekilde, enflasyonist ortamda günlük hayatınızda sürekli olarak kullandığınız ve hızlı tükettiğiniz ürünleri bol bol alarak bir nevi birikim yapabilirsiniz. Sürekli olarak fiyatı artan, çok fazla yer kaplamayan ve sürekli ihtiyacınız olacak ürünleri enflasyonist ortamda toptan almak çok faydalı olacaktır. Örneğin ben diş ipi için bunu uyguluyorum.
Gelelim en önemli konuya…
Enflasyonist ortamda yatırım nasıl yapılır?
Yüksek enflasyonun olduğu ortamda yatırım yapmak, normal zamanlarda yapılacak yatırım tercihlerine göre oldukça zordur. Çünkü hesaba katmanız gereken değişken sayısı, enflasyon arttıkça artar. Üstelik yatırımınızın reel getirisini yani enflasyondan arındırılış getirisini de hesaplamak zorlaşır. Yaklaşık beş yıl önce, Şalom’daki ilk yazımda kişiye göre enflasyonun nasıl değişebileceğini anlatmaya çalışmıştım. Sizin birey olarak giderlerinizin büyük bölümünü oluşturan kalemlerdeki enflasyon oranı manşet enflasyondan yüksekse, bu durumda sizin bireysel enflasyonunuz da resmi enflasyona göre daha yüksek olacaktır. Dolayısı ile, yatırımınızdan elde etmeniz gereken getiri de fazla olmalıdır. Bu sebeplerle enflasyonist ortamda doğru yatırımı yapabilmek, gerçekten çok karmaşık bir süreçtir.
Fakat özellikle Türkiye gibi ülkelerde, enflasyonist ortamın karmaşasında, çözemediği ipi bıçak gibi kesen bazı yatırım araçları mevcut. Bunlardan en önde geleni, gayrimenkul yatırımları. Barınma insanın temel ihtiyaçlarından biri olduğu için, resmi enflasyon ya da şartlar ne olursa olsun, fiyatlar genellikle en az enflasyon kadar artma eğilimindedir. Son dönemde İstanbul’da ev fiyatlarının ve kiraların çok sert arttığını duyuyoruz. Aslında kiraların sert artmasının temel sebeplerinden biri hissedilen enflasyon ve manşet enflasyon arasındaki farktan kaynaklanıyor. Gayrimenkul sektörü, hayatın ve matematiğin gerçekliklerine yakın hareket ederek, yatırımcısını enflasyondan korumayı başarıyor. Fakat yüksek enflasyonun uzun sürmesi durumunda, kredi faizleri de yüksek kalacağından, gayrimenkul sektörü reel getiri sunmayabilir. Fakat sizi enflasyondan koruma ihtimali oldukça yüksektir.
Enflasyonist ortamda değerini korumayı başaran ürünlerden biri de ithal ve ikamesi olmayan ürünlerdir. İthal ürünler döviz cinsinden fiyatlanır ve güncel kur ile TL’ye dönülerek satılır. Dolayısıyla yüksek enflasyondan etkilenme oranı düşüktür. Türkiye’de son yıllarda otomobil alıp 4-5 sene kullandıktan sonra aldığı paraya aracını satabilenlerin hikayesi budur. Aslında finansal okur yazarlığı belli bir seviyede olanlar, o otomobili aynı paraya sattığında reel getiri olarak para kaybettiğini ve o parayla aynı otomobilin yenisini alamayacağını bilir, fakat yine de ne olursa olsun bir tüketim malının birkaç yıl kullanıldıktan sonra bile aynı fiyata satılabilmesi, o ülkedeki enflasyon açısından net bir göstergedir.
SilEn ağır topu sona sakladım. Enflasyonun en büyük düşmanı ya da daha doğru bir tabirle enflasyona karşı en büyük panzehir ise altındır. Altın hem üretimi sınırlı olması hem de son yıllarda tüm dünyada basılan çok büyük miktarlardaki paranın banknotlara olan güveni sarsması nedeniyle, bu gibi enflasyonist ortamlarda, uzun vadeli koruyucu bir kalkandır. Dönem dönem oynak hareketler izlesek de enflasyonun yüksek olduğu bir ortamda, altın fiyatlarının çok uzun süre sabit kalması, genel finans teorisi için pek kabul edilebilir bir durum değildir.