Türk Tarihinde İlkler ve Enler Nelerdir? Tarihte yer alan ilk olaylar Nelerdir? Şimdi gelin Türk tarihine özet şeklinde birlikte bakalım. İlk türk devleti, ilk düzenli ordu, ilk türk yazılı belge, ilk türk avrupa devleti, ilk türk mimarisi, anadolu - türk İslam tarihi nde ilkler, osmanlı tarihinde ilkler ve orta asya türk tarihi nde ilklerden bahsedeceğiz.Orta Asya Türk Tarihi'nde İlkler
İlk Türk Devleti → Asya Hun Devleti.
İlk Devlet teşkilatlanması → Asya HunDevletinde
İlk Ordu düzenlemesi → Hun Kaanı
Mete Han döneminde Onlu Sistem yapıldı.
İlk “Türk” adını kullanan devlet → Göktürk Devleti.
İlk Türk alfabesi → Göktürk Alfabesi.
İlk Türk yazılı belge → Kutluk Devleti’ne ait Orhun Abideleri.
İlk Türk-Avrupa Devleti → Avrupa Hun Devleti
İlk parayı kullanan Türkler → Türgişler
İlk yerleşik hayata geçen → Uygurlar
İlk Türk mimarisi → Uygurlar
İlk Minyatürü →Uygurlar (İslam Dünyasına taşımışlardır.)
İlk matbaa-kâğıt kullanan → Uygurlar
İlk yazılı hukuka geçen → Uygurlar
İlk tarım → Uygurlar
Türk - İslam Tarihi'nde İlkler
İlk Türk-İslam Sentezi → Karahanlı Devleti
İlk Türk-İslam Eseri → Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacip yazdı. (KarahanlıDevleti)
İlk Türkçeyi resmi dil yapan → Karahanlılar
İlk Türk Posta Teşkilatı → Karahanlılar
İlk kervansaray (ribat) → Karahanlılar
İlk “Sultan” ünvanı → Gazneli Mahmut
İlk Hindistan’a İslamiyeti yayan → Gazneli Mahmut
İlk devşirme sistemi → Gazneli Devletinde, (Guleman Ordusu.)
İlk medrese → Gazne Devletinde Nişabur Medresesi
İlk İkta sistemi →Büyük Selçuklu Devleti Vezir Nizamülmülk tarafından uygulandı.
Büyük Selçuklularda Melik eğitmenlerine “Atabey” denir.
Büyük Selçuklularda ordu komutanına “Subaşı” denir.
Nizamiye Medreseleri Büyük Selçuklular Döneminde Vezir Nizamülmülk tarafından yaptırıldı. (İlk Üniversite)
İlk Türk Divanı → Büyük Selçuklular
Anadolu’nun Türkleşmesine Büyük Selçuklular tarafından başlandı.(1071 Malazgirt Zaferi)
Merkeziyetçi sistem Büyük Selçuklularda ilerledi.
İlk kümbet tarzı mezar → Büyük Selçuklular
Anadolu - Türk İslam Tarihi'nde İlkler
Anadolu’da ilk Türkleşme → Büyük Selçuklular döneminde başladı:
Danişment : Amasya, Tokat, Sivas
Mengücek : Erzincan
Saltuk : Erzurum
Artuk : Güneydoğu Anadolu
Anadolu’da ilk medrese → Danişmentlilerin Niksar Yağıbasan Medresesi
İlk Türk denizcisi → Çaka Bey (İzmir’de)
İlk tersane → Anadolu Selçukluları tarafından “Sinop”ta, ikinci tersane → Anadolu Selçukluları “Alanya”da
Anadolu Selçukluları ilk para bakır para → I. Mesut,
Anadolu Selçukluları gümüş-altın para → II. Kılıç Arslan
Anadolu’da ilk dini nitelikli isyan → Baba İshak (Babailer) İsyanıdır.
Anadolu Selçukluları çok fazla kervansaray ve han yapmıştır.
Anadolu Selçukluları ticaret için devlet sigortası uygulamıştır.
Anadolu’da ilk Türkçe resmi dil →Karamanoğlu Mehmet Bey
Anadolu’da Mevlana ve Yunus Emre Türk edebiyatının önemli isimleridir.
Anadolu Selçuklu döneminde mimari, hat, çinicilik ve süsleme sanatı gelişmiştir.
İlk Başkent →İznik (Anadolu Selçukluları)
İkinci Başkent →Konya
Osman Devletinde İlkler
En uzun ömürlü Türk Devleti (623 yıl)
En merkeziyetçi Türk Devleti
İlk kurucu-ilk para → Osman Bey
İlk başkent → Söğüt
İlk teşkilatlanma →Orhan Bey (Başkent: Bursa):
İlk divan
İlk düzenli ordu (yaya-müsellem)
İlk kadı-subaşı atama
İlk donanma (Balıkesir)
İlk medrese (İznik)
İlk tersane (Karamürsel)
İlk Rumeli’deki üs (Çimpe Kalesi)
İlk vezir (Alaaddin Paşa)
İlk “Sultan” ünvanı →I. Murat (Hüdavendigar)
İlk devşirme sistemi → I. Murat (Kapıkulu ordusu)
Defterdarın ilk kez divana girmesi → I.Murat
İlk tımar sistemi →I. Murat
Kazaskerin ilk kez divana girmesi → I.Murat
İlk kez veziriazamlık kuruldu → I.Murat
İlk eyalet kuruldu. (Rumeli) →I. Murat
Başkent Bursa’dan Edirne’ye taşındı → I. Murat
Anadolu siyasi birliğini ilk sağlayan → Yıldırım Bayezıt.
İstanbul’u ilk kuşatan → Yıldırım Bayezıt
İlk Anadolu’nun Sultanı ünvanını alan → Yıldırım Bayezıt
İlk Anadolu eyaleti → Yıldırım Bayezıt
Osmanlıların ikinci kurucusu → Çelebi Mehmet
İlk dini isyan → Çelebi Mehmet dönemi Şeyh Bedrettin İsyanı
İlk Osmanlı tersanesi → Gelibolu’da Çelebi Mehmet
Osmanlı, İmparatorluğa Fatih Sultan Mehmet (padişah) döneminde geçti.
Topkapı Sarayı, Sahnı Seman Medresesi → Fatih Sultan Mehmet
Fatih Kanunları (Kanunname-i Ali Osman)
Merkeziyetçilik gelişti.
“Ülke hanedanındır” anlayışı değişti.”Ülke benimdir, öldükten sonra çocuklarımındır” anlayışı geldi.
“Nizamı alem için kardeş katli vaciptir.”
Örfi hukuk temel alındı.
İlk yazılı kanun
İlk kez sadrazamlar divana başkanlık etmesi → Fatih Sultan Mehmet dönemi.
İlk altın para → Fatih Sultan Mehmet
İlk Cülus bahşişi → Fatih Sultan Mehmet (cülus: Tahta çıkılınca dağıtılan hediye)
İstanbul ilim-kültür merkezi olması →Fatih Sultan Mehmet (Ressam Bellini, Ali Kuşçu)
Anadolu Türk Birliği tam olarak Yavuz Sultan Selim döneminde sağlandı.(Ramazanoğulları alındı)
İlk Osmanlı halifesi →Yavuz Sultan Selim
İlk ticari ayrıcalıklar →Venediklilere (Fatih Sultan Mehmet)
İlk kapitülasyon Fransa’ya → Kanuni Sultan Süleyman döneminde verildi.
Karadeniz; Fatih Sultan Mehmet döneminde Türk Gölü oldu.
Akdeniz; Kanuni Sultan Süleyman döneminde Türk Gölü oldu.
Kıbrıs →II. Selim- Sokulu Mehmet Paşa döneminde alındı.
İlk padişah unvanı → Fatih Sultan Mehmet
İlk devlet adamı yetiştirmek için Fatih Sultan Mehmet tarafından Enderun Mektebi açıldı.
Şehzade (padişah çocuğu) eğitmenlerine Lala denir.
Arz odası: Divanda görüşülenlerin padişaha sunulmasıdır. (Fatih Sultan Mehmet dönemi)
Kubbealtı Vezirleri (Devşirme kökenli 4 vezirden oluşur. Fatih Sultan Mehmet)
Şeyhülislam, Kanuni Sultan Süleyman döneminde divana girdi.
Reisülküttap, Kanuni Sultan Süleyman döneminde dışişleriyle uğraştı. Lale devrinden sonra divana girdi.
Kaptan-ı Derya, (Donanma komutanı) XVI. yy.dan sonra divana girdi.
Not: Veziriazam, Vezirler, Defterdar, Kazasker, Nişancı, Padişah divanın asıl üyeleridir.
Klasik Osmanlı Tarzında Değişiklikler
İlk kez şehzadelerin sancağa gitmemesi →I. Ahmet dönemi
İlk kez şehzadelerde Kafes Usulü → I. Ahmet
İlk veraset düzenlemesi; Ekber- Erşed uygulaması → I. Ahmet
İlk Osmanlı bütçesi →Tarhuncu Ahmet Paşa
İlk saray dışından evlenen → II. Osman
İlk yeniçeriler tarafından öldürülen → II. Osman, son öldürülen → III. Selim
İlk kez yeniçeri ocağı bozulması → III. Murat (Kanunu Kadim: Yeniçeri asker alma kanunu)
İlk Türk-İran sınırının çizilmesi → Kasrı Şirin Antlaşması (1639)
İlk imtiyazlı vezir →Köprülü Mehmet Paşa
İlk toprak kaybı → Karlofça Antlaşması (1699)
İlk kez 1718 Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı Avrupa’dan geri kaldığını anladı. (Lale Devri)
İlk Batının örnek alındığı dönem → Lale Devri (1718-1730)
İlk geçici elçiler
İlk teknik getirildi; matbaa (İbrahim Müteferrika, 28. Çelebi Mehmet - III Ahmet)
İlk kâğıt fabrikası (Yalova)
İlk itfaiye örgütü (Tulumbacılar)
İlk sivil mimari gelişimi (barok-rokoko tarzları benimsendi.)
İlk çiçek aşısı
İlk askeri-teknik ıslahat → I. Mahmut
Kara Mühendishanesi (Kara subayı yetiştirmek için)
Avrupa tarzında açılan ilk okul.
İlk kez kapitülasyonlar sürekli hale getirildi. → I. Mahmut (1740)
İlk iç borçlanma (Esham) → III. Mustafa
İlk deniz mühendishanesi → III. Mustafa
İlk ulufe alım-satımının yasaklanması → I. Abdülhamit
Rusya ilk kez Küçük Kaynarca Antlaşması (1744) ile;
Osmanlı içişlerine karışmaya
Kapitülasyon almaya başladı.
İlk kopan Müslüman toprak →Kırım
İlk modern ordu →III. Selim Nizam-ı Cedit ordusu
İlk daimi elçilikler → III. Selim
İlk milliyetçilik isyanı → Sırp İsyanı
İlk milliyetçilik İsyanı ile kopan → Yunanistan
İlk kez padişahı kısıtlayan →1808 Sened-i İttifak II. Mahmut
Azınlıklara ilk imtiyaz →1812 Bükreş Antlaşması ile Sırplara verildi.
İlk Boğazlar Sorunu →1833 Hünkar İskelesi Antlaşması (Ruslarla imzalandı)
İngilizlerle →1838 Balta Limanı Antlaşması imzalandı. Osmanlı ekonomisini bitiren antlaşmadır.
İlk Osmanlı Gazetesi → Takvim-i Vekayi (II.Mahmut)
İlk Özel Gazete → Tercüman-ı Ahval (Agah Efendi - Tanzimat)
İlk Nüfus sayımı →II. Mahmut
II. Mahmut, Değişiklikleri;
Tımarı kaldırdı.
İltizam ve ayanlığı kaldırdı.
Divanı kaldırdı.
Müsadere (devletin mallara el koyması) kaldırıldı.
İlk modern polis-posta teşkilatını kurdu.
İlk bakanlıklar(nazırlık) kuruldu.
İlk ilköğretim zorunlu hale getirildi.
İlk ortaokullar açıldı.
İlk tercüme odası, yabancı dil okulu açıldı.
İlk devlet memuru okulu açıldı.
İlk kılık-kıyafet değişikliği(pantolon)
İlk yurtdışına öğrenci gönderildi.
Osmanlılarda ilk hukuk üstünlüğü → (Abdülmecit) Tanzimat Fermanı (1839)
İlk Kâğıt Para → Abdülmecit (Kaime)
İlk Demiryolu → Tanzimat dönemi (1866)
İlk Telgraf → Tanzimat dönemi(1854)
Osmanlılarda ilk defa bağımsız devlet olma özelliği Paris Konferansı-Islahat Fermanı (1856) kaybetti.
İlk Dış Borç → Abdülmecit Kırım Savaşında (1854) İngiltere’den alındı.
Müslüman-gayrimüslim eşitliği ilk kez Tanzimat Fermanı ile sağlandı.
İlk kez Islahat Fermanı ile gayrimüslimler Müslümanların önüne geçti.
İlk kez kız öğrencilerin okullara alınması →Tanzimat dönemi
İlk öğretmen okulu ve mülkiye mektebi →Tanzimat dönemi
İlk Osmanlı Anayasası → KANUN-İ ESASİ
I.Meşrutiyet
İlk Osmanlı Parlamentosu Kanun-i Esasi ile açıldı (Meşrutiyet)
İlk kez Osmanlı halkının yönetime katılması → I. Meşrutiyet Dönemi
II. Abdülhamit (İlk yönetim şekli değişikliği)
İlk Anayasa (Meşrutiyet)
İlk Meclis (Meşrutiyet)
İlk Medeni Kanun → Mecelle (Abdülhamit) (İslami kurallar temel)
İlk ihtilal hareketi → 31 Mart Vakası
Osmanlı aydınları Jön Türklerdir. (Meşrutiyeti ilan ettirdiler.)
İlk siyasi partiler II. Meşrutiyetin ilanıyla açıldı (1908)
İlk siyasi partiler → İttihat ve Terakki Partisi, Hürriyet ve İtilaf Partisi, Ahrar Partisi
İlk anayasa değişikliği → 1909 değişiklikleri
İlk Türkçülüğü resmi ideoloji yapan → İttihat ve Terakki Partisi
İlk parti diktası → 1912 Bab-ı Ali Baskını ile İttihat ve Terakki gerçekleştirdi.
İnkılap Tarihi Önemli Olaylar
İlk kez Mondros (30 Ekim 1918) Antlaşmasıyla Osmanlılar fiilen bitmiştir.
İlk işgal → Musul (İngilizler)
İlk direniş → Hatay-Dörtyol (Fransızlara)
İlk cemiyet → Trakya-Paşaeli Cemiyeti
İlk Kuva-i Milliye örgütlenmesi → Batı Anadolu’da Yunanlılara karşı (Ayvalık)
İlk kez Paris Barış Konferansında (18 Ocak 1919) İzmir Yunanlılara verildi.
Manda fikri ilk kez Paris Barış Konferansında ortaya çıktı.
İlk Türk haklılığını gösteren uluslararası belge → Amiral Bristol Raporudur.
İlk Kuva-i Milliye Cephesi → Ayvalık
İlk Kurtuluş Savaşı belgesi → Amasya Genelgesi
İlk cumhuriyet belirtisi → Amasya Genelgesi, “Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.”
Mustafa. Kemal’in ilk ihtilal bildirisi → Amasya Genelgesi
İlk milli kararların alınması→ Erzurum Kongresi
İlk Temsil Heyeti → Erzurum Kongresinde kuruldu.
İlk Manda reddi → Erzurum Kongresinde oldu.
İlk Milli Kongre → Sivas Kongresi’dir.
İlk kez cemiyetler, Sivas Kongresinde birleştirildi. (Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti)
İlk kez Temsil Heyeti Sivas Kongresinde millileştirildi.
Temsil Heyeti’nin ilk siyasi başarısı → Damat Ferit Paşa Hükümetinin istifasıdır.
İlk kez Amasya Görüşmelerinde Temsil Heyeti İstanbul hükümeti tarafından hukuken tanınmıştır.
İlk Kurtuluş Savaşı resmi bildirisi → Misak-ı Milli
Kapitülasyonlara ilk tepki → Misak-ı Milli
İlk Milli Sınır kavramı → Erzurum Kongresi
İlk milli sınırların belirlenmesi →Misak-ı Milli
İlk Milli Meclis → 23 Nisan 1920 TBMM
İlk geçici meclis başkanı → Sinop Milletvekili Şerif Bey
İlk Meclis Başkanı → Mustafa Kemal
İlk Hükümet → Meclis Hükümetidir.
İlk yeni Türk Devleti Anayasası → 20 Ocak 1921 Teşkilat-ı Esasiye
İlk Kanun → Ağnam vergisi (Hayvan vergisi)24 Nisan 1920
Ayaklanmalara karşı ilk önlem → Hıyaneti Vataniye Yasası (29 Nisan 1920)
Kuva-i Milliye’ nin bir bayrak altında toplanması → 9 Ekim 1920 Pozantı Kongresi
İlk kez Düzenli Ordu 8 Kasım 1920’de Batı cephesinde kuruldu.
TBMM’nin ilk siyasi başarısı → Gümrü Antlaşması (Ermenistan) - 3 Aralık 1920
Düzenli ordunun ilk askeri başarısı → I. İnönü Muharebesi
Yeni devleti ilk tanıyan batılı devlet → Rusya (Moskova Antlaşması)
TBMM’nin ilk müttefiki → Rusya
Yeni devleti ilk tanıyan İtilaf Devleti → Fransa (Ankara Antlaşması)
İlk Anadolu’yu terk eden → İtalya (Sakarya Savaşı)
İtilaf devletleri TBMM’yi hukuken Londra Konferansında tanıdılar.
Doğu sınırımız son şeklini alması → Kars Antlaşması (Kafkas Devletleri)
Güney sınırımız son şeklini alması → Ankara Antlaşması (Fransa)
Irak sınırımız son şeklini alması → 1926 Ankara Antlaşması (İngiltere)
Batı sınırımız son şeklini alması → Lozan Antlaşması
İlk ve tek yenilgi → Eskişehir-Kütahya Muharebesi
İlk başkomutan yasasıyla Mustafa Kemal “Başkomutan” olarak Sakarya’da savaştı.
İlk Genelkurmay Başkanı → Fevzi Çakmak
İlk Cumhurbaşkanı → Mustafa Kemal
İlk Başbakan → İsmet İnönü
İlk Meclis Başkanı →Ali Fethi Bey (Cumhuriyet dönemi)
T.C. ilk siyasi partisi → Cumhuriyet Halk Fırkası
T.C. ilk muhalefet partisi → Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
İlk güçler birliği → 1921anayasasında
İlk güçler ayrılığı → 1961anayasasında
Unvan alan ilk şehir → Maraş’tır. (Kahraman)
İlk kez çok partili hayata 1946’da geçildi.
Osmanlı Devleti’nin resmen bitişi → 1 Kasım 1922 Saltanatın kaldırılmasıdır.
Kurtuluş Savaşı fiilen bitişi → Mudanya Ateşkes Antlaşması
Kurtuluş Savaşı resmen bitişi → Lozan Antlaşması
Laikliğin ilk aşaması → Saltanatın kaldırılması.
1930’da Devletçilik ilkesine geçildi.
İlk beş yıllık kalkınma planı 1933-1938 yıllarında uygulandı.
1937’de Atatürk İlkeleri, anayasaya girdi.